Phản biện là đưa ra phân tích, đánh giá đa chiều về bất kỳ vấn đề nào trong cuộc sống. Tư duy phản biện không xuất hiện khi trưởng thành mà hình thành suốt thời thơ ấu của trẻ. Hãy tham khảo chín phương pháp dạy trẻ cách tư duy này.
Tạo cơ hội phát triển tư duy phản biện
Tìm ra nhiều phương thức hoạt động của sự vật, sự việc là cách hình thành tư duy phản biện. Giống như nhiều kỹ năng khác, trẻ sẽ dễ dàng tiếp nhận kỹ năng này thông qua vui chơi. Bằng cách tạo môi trường vừa học vừa chơi, bạn sẽ giúp trẻ nhìn nhận một vấn đề theo nhiều cách. Những kinh nghiệm thực tiễn này cung cấp nền tảng không thể thiếu cho việc phát triển tư duy phản biện sau này.
Bạn có thể cho con chơi xếp hình, nấu ăn, những đồ chơi có tài nguyên đa dạng để trẻ chọn lựa. Ví dụ, khi chơi xếp hình, trẻ buộc phải nghĩ, làm thế nào để xếp các khối thành hình hay có bao nhiêu cách để xếp hình chúng muốn. Thông qua việc chơi xếp hình, trẻ sẽ phải phân tích đa chiều và tự tay thực hiện những suy nghĩ của chúng, góp phần hình thành tư duy phản biện.
Cho trẻ thời gian suy nghĩ
Khi yêu cầu trẻ thực hiện nhiệm vụ bất kỳ hoặc trả lời câu hỏi, đừng bắt chúng đưa ra đáp án ngay lập tức. Thay vào đó, hãy cho trẻ thời gian suy nghĩ. Thời gian suy nghĩ rất quan trọng vì trẻ cần nó để cân nhắc trước hàng loạt câu trả lời hoặc cách thức thực hiện nhiệm vụ. Chúng sẽ phải lựa chọn đáp án phù hợp nhất sau khi phân tích mọi mặt của các đáp án.
Không làm hộ trẻ
Khi con đang thực hiện công việc bất kỳ, bạn đừng vội giúp đỡ. Hãy dành 2 phút hoặc lâu hơn để quan sát cách con bạn đang làm việc, sau đó đưa ra gợi ý giúp chúng thực hiện công việc nếu đang đi sai hướng. Phụ huynh nên hạn chế cùng con hoàn thành công việc vì chúng sẽ không có cơ hội tư duy mà dựa vào phương pháp của cha mẹ.
Đối với trẻ nhỏ, phụ huynh hãy kiên nhẫn quan sát trẻ làm việc vì chúng chưa đủ sức khoẻ và tư duy sâu sắc về vấn đề. Đối với trẻ lớn hơn, hãy đặt ra những câu hỏi phản biện và cung cấp đủ thông tin để chúng không bị nản lòng, nhưng không quá nhiều như thể bạn đang thay con giải quyết vấn đề.
Đặt câu hỏi mở
Phụ huynh cần cung cấp đủ thông tin hoặc đặt câu hỏi phản biện, nhưng sẽ thực hiện như thế nào? Ví dụ, khi con đặt câu hỏi, bạn đừng vội trả lời mà hãy hỏi ngược lại. Việc hỏi ngược không chỉ thúc đẩy tư duy phản biện mà còn giúp trẻ tự tin hơn vì có thể chúng đã có sẵn câu trả lời nhưng không dám bộc lộ. Bạn có thể hỏi con: "Con có ý tưởng gì chưa?", "Con nghĩ vấn đề gì đang xảy ra?".
Ngoài ra, hãy tôn trọng câu trả lời của trẻ, dù chính xác hay không, bằng việc khích lệ và tiếp tục đặt câu hỏi mở: "Cách nghĩ của con thật thú vị, cho bố/mẹ biết tại sao con lại nghĩ như thế?".
Khuyến khích trẻ phát triển giả thuyết
Trong khi chơi hoặc trò chuyện, cha mẹ có thể dễ dàng giúp con hình thành các giả thuyết khác nhau trong đầu. Việc phát triển giả thuyết giúp con người có thể tiên lượng một vấn đề bằng nhiều cách, từ đó hình thành các hướng giải quyết. Vậy nên, khi vấn đề thực sự xảy ra, chúng ta sẽ không bị bối rối. Ví dụ, hãy hỏi trẻ: "Nếu chúng ta làm điều này, theo con điều gì sẽ xảy ra?" hoặc "Con hãy thử dự đoán những gì xảy ra tiếp theo?".
Khuyến khích trẻ suy nghĩ theo cách mới
Bằng cách khuyến khích trẻ suy nghĩ khác biệt, bạn sẽ giúp chúng trau dồi kỹ năng tư duy phản biện và khả năng sáng tạo. Hãy đặt những câu hỏi như "Chúng ta có thể thử những ý tưởng nào khác?" hoặc khuyến khích con bạn tạo ra các lựa chọn bằng cách nói "Con hãy nghĩ về tất cả giải pháp có thể".
Hãy lắng nghe
Việc tư duy phản biện ngay lập tức thất bại nếu trẻ để cảm xúc lấn át. Ví dụ, khi trẻ bực tức vì phải thực hiện nhiệm vụ, bạn sẽ thường giúp chúng để giải tỏa cơn giận, nhưng cách làm này sẽ bào mòn khả năng tư duy của trẻ.
Khi con bạn giải phóng cảm xúc như giận dữ, hạnh phúc, buồn bã... hãy lắng nghe và quan tâm đến cảm xúc của chúng. Bạn lắng nghe không phải với mục đích đưa ra giải pháp mà để đồng cảm, chia sẻ. Sau khi bình tĩnh lại, trẻ có thể tự suy nghĩ và thực hiện nhiệm vụ của mình.
Chấp nhận sai lầm
Để học cách thành công, trẻ cần trải nghiệm thất bại. Sai lầm là cơ hội để trẻ suy nghĩ khác biệt, biết phân tích trước khi ra quyết định. Thậm chí, đôi khi phụ huynh hãy khuyến khích trẻ mắc sai lầm để thông qua những thất bại đó học được giá trị của kỹ năng tư duy phản biện.
Tự chịu trách nhiệm
Bước ra khỏi vùng an toàn và chịu trách nhiệm cho các hành động, quyết định của mình là cách giúp trẻ em hình thành tư duy phản biện. Bạn có thể để trẻ tự làm bữa trưa hoặc tự giặt quần áo. Thời gian đầu, chúng có thể gặp rắc rối như nấu không ngon, không có quần áo mặc vì quên giặt đồ. Từ đó, trẻ học được cách chịu trách nhiệm, trước hết với bản thân và học được cách tư duy phản biện để không mắc lại sai lầm như trước đó.